Η Φιλοσοφία στην Ιατρική Εκπαίδευση

**Του Χρήστου Τσαγκάρη

Η φιλοσοφία ορίζεται αδρά ως η επιστήμη που πραγματεύεται ζητήματα οριακά, θεμελιώδη, ή έσχατα, όπως η ύπαρξη, η γνώση, η ηθική, η πολιτική και ο νους. Η ιατρική εκπαίδευση – μία κατ ουσίαν ισόβια διεργασία – μπορεί να οριστεί ως ένα δομημένο πρόγραμμα σπουδών που ακολουθείται για την εκπαίδευση των μελλοντικών γιατρών σε προπτυχιακό επίπεδο.

Σήμερα, φιλοσοφία και ιατρική εκπαίδευση φαίνεται να απέχουν καθώς η πρώτη εντάσσεται στις ανθρωπιστικές επιστήμες ενώ η δεύτερη έχει εμφανώς θετικοεπιστημονικό προσανατολισμό. Αυτή η διάκριση δεν ίσχυε στο παρελθόν και ενδεχομένως θα καταργηθεί στο μέλλον καθώς η  φιλοσοφία κατά τις τελευταίες δεκαετίες επανεισάγεται στην ιατρική εκπαίδευση στο πλαίσιο των ιατρικών ανθρωπιστικών επιστημών (medical humanities).

Πώς μαθαίνουν οι μελλοντικοί γιατροί φιλοσοφία;

Πολλές διδακτικές προσεγγίσεις έχουν περιγραφεί και μπορούν να ταξινομηθούν αδρά σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη περίπτωση, η φιλοσοφία εμφανίζεται ως διακριτό μάθημα στο οποίο οι φοιτητές είτε έρχονται σε επαφή με βασικές έννοιες της φιλοσοφίας από την αρχαιότητα ως σήμερα, είτε διδάσκονται φιλοσοφικές απόψεις σχετικά με την υγεία, τη ζωή και το θάνατο, είτε προσεγγίζουν φιλοσοφικά ηθικά διλήμματα ή καταστάσεις τις οποίες βιώνουν στο πανεπιστήμιο και το νοσοκομείο. Στη δεύτερη περίπτωση, η φιλοσοφία δεν αποτελεί ένα ακόμα μάθημα αλλά εντάσσεται στη διδασκαλία άλλων μαθημάτων (integration). Στο βαθμό που είναι δυνατό, η στατιστική ερμηνεύεται με όρους λογικής ενώ διαγνωστική προσέγγιση, τη φυσική πορεία της νόσου αλλά και τη θεραπευτική παρέμβαση υπεισέρχονται έννοιες της ηθικής, της λογικής και των πιθανοτήτων.

Οι αρετές αλλά και οι αδυναμίες αυτού του εγχειρήματος έχουν ήδη συζητηθεί εκτενώς. Η φιλοσοφία έλεγε ο Μπ.Ράσελ μαθαίνει στον άνθρωπο να διαχειρίζεται την αβεβαιότητα. Παραφράζοντας τον θα λέγαμε ότι μαθαίνει στον γιατρό να λειτουργεί σε ένα περιβάλλον υψηλών απαιτήσεων και απρόβλεπτων μεταβολών. Η φιλοσοφική σπουδή ενισχύει το αίσθημα της ευθύνης απέναντι στους συναδέλφους και τον ασθενή και λειτουργεί ως υπενθύμιση του περατού των ανθρωπίνων δυνατοτήτων. Παράλληλα η φιλοσοφία καλλιεργεί τον ορθό λόγο προσανατολίζοντας – όσο και αν φαίνεται παράδοξο –  τον γιατρό στην αναζήτηση και εφαρμογή του επιστημονικά αποδεδειγμένου.

Κάθε νόμισμα ωστόσο έχει δύο όψεις.

Καλώς ή κακώς ο φοιτητής με την ολοκλήρωση των σπουδών του δεν θα κληθεί να αναπτύξει τον στοχασμό του αλλά να ακροασθεί, να διαφοροδιαγνώσει, να δώσει φάρμακα. Η προσθήκη ενός μαθήματος φιλοσοφίας σε ένα εξ ορισμού εντατικό πρόγραμμα σπουδών είναι συχνά καταδικασμένη να αποτύχει. Δύσκολα θα αντικαθιστούσε κανείς τη μελέτη της παθολογίας αλλά και την ανάπαυση με ένα αμφίβολης επικαιρότητας απόσπασμα του Βολταίρου ή έναν ακατανόητο συλλογισμό του Αριστοτέλη. Και αν ακόμα γινόταν αυτό, δεν μπορούμε να λησμονήσουμε ότι οι ισορροπίες στη φιλοσοφία είναι λεπτές και δεν αποκλείεται ο μελλοντικός γιατρός να επαναπαυθεί σε έναν κακώς νοούμενο στωικισμό παραιτούμενος από τον αγώνα για βελτίωση και γνώση.

Η καλύτερη απάντηση στα ανωτέρω διλήμματα είναι η πράξη και για αυτό τα τελευταία δύο χρόνια ως φοιτητές του τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης επιχειρήσαμε μία διαφορετική προσέγγιση. Στο πλαίσιο των εργασιών της ομάδας φοιτητών – εκπαιδευτών νευροανατομίας της σχολής συστήσαμε την ομάδα φιλοσοφίας του Νου. Σκοπός της ομάδας είναι η φιλοσοφική προσέγγιση του εγκεφάλου και των νευροεπιστημών και η διάδοση αυτής της γνώσης στους νεότερους φοιτητές. Γράφουμε σύντομα άρθρα και παρουσιάζουμε φιλοσοφικές θεωρίες για τον νου, την ψυχή και τον εγκέφαλο σε μορφή αντιλογίας (debate). Η επικοινωνία των φιλοσοφικών θεωριών αποκτά ζωντάνια καθώς εκφράζονται και αντικρούονται στα πρότυπα των πλατωνικών διαλόγων.

Ενεργούμε προσδοκώντας την ωφέλιμη επίδραση της φιλοσοφίας στην εκπαίδευση μας ενώ παράλληλα βιώνουμε πολλά από τα προβλήματα που της καταλογίζονται. Εργαζόμενοι στο περιθώριο του χρόνου άλλοτε αποσυντονιζόμαστε και άλλοτε οδηγούμαστε σε ευρηματικές λύσεις. Μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλο αλλά δύσκολα θεραπεύουμε την αποσπασματικότητα της γνώσης μας σε ένα πεδίο που ουδέποτε σπουδάσαμε. Αγνοούμε εν πολλοίς την επιστημολογία της φιλοσοφίας και έτσι μπαλώνουμε τα κενά με τη μέθοδο της δικής μας επιστήμης. Συχνά πελαγοδρομούμε πασχίζοντας να βρούμε απαντήσεις σε ζητήματα που τίθενται ώστε να μην απαντηθούν.

Τελικά, μήπως χάνουμε χρόνο;

Μήπως μπαίνουμε σε ξένα χωράφια ενώ αφήνουμε την πολυδιάσπαση να κατατρώγει τη σοδειά μας; Τις τελευταίες δεκαετίες έγινε σαφές το γεγονός ότι η φιλοσοφία έχει θέση στην ιατρική εκπαίδευση. Η απάντηση μας όμως  – τοπικά και ανά τον κόσμο – παραμένει γενική. Στο μέλλον θα χρειαστεί να αξιολογήσουμε ποσοτικά και ποιοτικά πόσο και πώς πραγματικά συνεισφέρει η φιλοσοφία στη μετατροπή των εν δυνάμει σε ενεργεία γιατρούς. Θα χρειαστεί ακόμα να δημιουργήσουμε εκείνες τις γέφυρες που θα μας επιτρέψουν να μεταφέρουμε και αυτή την κατάρτιση τόσο στον χώρο της βιοιατρικής έρευνας όσο και στην κλινική πράξη.

*Στην ομάδα φιλοσοφίας του Νου στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης συμμετέχουν ενεργά οι φοιτητές Δημήτρης Αθανασόπουλος, Μαρία Βισκαδούρου, Ιωάννης Κασιώλας, Όλγα Καστρίτση, Τάσος Μαρίνης, Αθανάσιος Μιχαήλ και Χρήστος Τσαγκάρης. Επιστημονικά υπεύθυνοι είναι ο καθηγητής Νευροχειρουργικής κος Αντώνης Βάκης και ο ειδικευόμενος νευροχειρουργός κος Χρήστος Τσιτσιπάνης

**Ο Χρήστος Τσαγκάρης σπουδάζει Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης .Έχει συμμετάσχει ως ομιλητής ή οργανωτής σε συνέδρια, προσομοιώσεις και εθελοντικά προγράμματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Έχει διατελέσει Associate Editor του περιοδικού EuroMeds της Εταιρείας Φοιτητών Ιατρικής ενώ  αρθρογραφεί κατά καιρούς σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά ιατρικής αλλά και γενικότερου επιστημονικού ενδιαφέροντος.

Μιλά Ελληνικά, Αγγλικά, Γαλλικά και Γερμανικά. Στον ελεύθερο του χρόνο ασχολείται με τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική.