Έλληνες και Ρουμάνοι ποιητές «συναντιούνται» σε δίγλωσση έκδοση

Ένα καινοτόμο «πείραμα», μια ξεχωριστή «συνάντηση» Ρουμάνων και Ελλήνων ποιητών είναι η πρώτη έκδοση, για το 2022, τού Εκδοτικού Οίκου Ομόνοια, του μοναδικού στη Ρουμανία που έχει αφιερώσει όλη του τη δράση στην προβολή του ελληνικού πολιτισμού, του ελληνισμού της Ρουμανίας και των ελληνορουμανικών σχέσεων. Πρόκειται για την έκδοση «Tetralog poetic greco-român/Ελληνο-ρουμανικός ποιητικός 4λογος», που κλείνει στις 192 σελίδες της τις δημιουργίες δύο Ρουμάνων ποιητών (Αna Blandiana, Ion Pop) και δύο Ελλήνων (Σπύρος Κοκκινάκης, Αντώνης Φωστιέρης).

Τα ποιήματα δημοσιεύονται τόσο στη μητρική γλώσσα των ποιητών όσο και σε μετάφραση: από τα ρουμανικά στα ελληνικά από την Edith-Adriana Uncu και από τα ελληνικά στα ρουμανικά από την Elena Lazăr, τη δραστήρια ιδρύτρια του Εκδοτικού Οίκου Ομόνοια. Την έκδοση προλογίζει ο Ρουμάνος ακαδημαϊκός Eugen Simion, ενώ περιλαμβάνεται και χαιρετισμός της Σοφίας Γραμματά, πρέσβεως της Ελλάδας στη Ρουμανία.
Στη Ρουμανία έχουν κυκλοφορήσει, μέχρι σήμερα, 15 ανθολογίες ελληνικής λυρικής ποίησης, με τα πρώτα βήματα στο μονοπάτι αυτό να τα κάνει ο κλασικιστής Ștefan Bezdechi από το Κλουζ, με μια ανθολογία που χρονολογείται από το 1939, ενώ και στην Ελλάδα εμφανίστηκε ένας αξιοσημείωτος αριθμός ανθολογιών ρουμανικής ποίησης -μεταξύ των οποίων ιδιαίτερη μνεία γίνεται σ’ εκείνη του Γιάννη Ρίτσου το 1961. Σήμερα, ωστόσο, είναι η πρώτη φορά που δημιουργίες Ρουμάνων ποιητών και Ελλήνων συναδέλφων τους φιλοξενούνται στις δύο γλώσσες -στην ελληνική και στη ρουμανική- σ’ έναν τόμο.

Ana Blandiana και Ion Pop

Οι δύο Ρουμάνοι ποιητές, που συμπράττουν σ’ αυτόν τον τόμο με τους Έλληνες συναδέλφους τους, είναι η Ana Blandiana και ο Ion Pop -και οι δύο αντεπιστέλλοντα μέλη της Ρουμανικής Ακαδημίας- οι οποίοι παρουσιάζονται στον πρόλογο της έκδοσης από τον ακαδημαϊκό Eugen Simion, πρόεδρο του Τμήματος Φιλολογίας και Λογοτεχνίας, ως δύο φημισμένοι διανοούμενοι, οι οποίοι, εκτός από την ποίηση, γράφουν πεζά και δοκίμια (η περίπτωση της Ana Blandiana) ή ασχολούνται επί του παρόντος συστηματικά και με επιτυχία με την κριτική της ποίησης (όπως ο Ion Pop).

Η Blandiana δημιουργεί κατ’ εξοχήν «ποίηση νεοεξπρεσιονιστικού ύφους, ως διάδοχος του Λουτσιάν Μπλάγκα, ενός από τους πυλώνες της ρουμανικής σκηνής της λυρικής νεωτερικότητας. Κάνει βέβαια κάτι πολύ περισσότερο απ’ αυτό: δίνοντας προσωπικό τόνο, εξατομικεύει -με νεοπαγή ευαισθησία -τον λυρισμό της, προσφέροντας μια νότα διανοητικής χάρης και διακριτικού συναισθηματισμού. Ανυψώνεται ως αδιαμφισβήτητη φωνή της ποίησης της γενιάς της (της γενιάς του ’60), η οποία αποκατέστησε και συνέχισε μετά από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τη ρουμανική νεωτερικότητα του ρουμανικού πολιτισμού. Δημιούργησε ένα εκλεκτό ύφος, προεξέχουσας της προδιάθεσης για τα μεγάλα ποιητικά θέματα», αναφέρεται στον πρόλογο της έκδοσης για την Ana Blandiana.

Ο Ion Pop, όπως γράφει ο Eugen Simion, «εμφανίστηκε κι αυτός, ως καλός Τρανσυλβανός (όπως εξάλλου και η Blandiana), στα χνάρια του εξπρεσιονισμού του Μπλάγκα, μαζί με αρκετούς νέους (της δεκαετίας ’60-’70), συσπειρωμένους γύρω από το περιοδικό “ Echinox”… Ο Ion Pop δημιουργεί, ουσιαστικά, στοχαστική, γαλήνια ποίηση, χωρίς μεγάλες ανησυχίες και, γενικώς, αν διαβαστεί καλά, γεμάτη υπαρξιακή λεπτότητα και ευστροφία. Ποιήματα γραμμένα σε ανεπίσημο ύφος, όπως ειπώθηκε, μια ποίηση της ποίησης (σημειωτέον: όχι έξωθεν, αλλά ένδοθεν)».

Ποιήματα της Ana Blandiana εντάχθηκαν σε μια ανθολογία φεμινιστικής ρουμανικής λυρικής ποίησης, η οποία εκδόθηκε το 2007 στην Αθήνα, ωστόσο είναι η πρώτη φορά που μεταφράζονται στα ελληνικά ποιήματα του Ion Pop.

Αντώνης Φωστιέρης και Σπύρος Κοκκινάκης

Οι Έλληνες ποιητές, οι οποίοι συμμετέχουν σ’ αυτή την πρωτότυπη ποιητική «συνάντηση», μέσα από τον τόμο «Tetralog poetic greco-român/Ελληνο-ρουμανικός ποιητικός 4λογος», έχουν επίσης πλούσιο έργο. Και στους δυο έχει απονεμηθεί το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών: στον Αντώνη Φοστιέρη το 2008 και το 2010 και στον Σπύρο Κοκκινάκη το 2019 και το 2021. Επιλογές των έργων τους, σ’ ένα αρκετά μεγάλο εύρος, δημοσιεύθηκαν στη ρουμανική γλώσσα το 2020 (Αντώνης Φωστιέρης: Η αθανασία της κάθε μέρας) και το 2021 (Σπύρος Κοκκινάκης: Σ’ εποχή αμφισβητήσεων).

Ο Αντώνης Φωστιέρης (γ.1953) είναι ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της γενιάς του 1970. Ο καθηγητής Θεοδόσης Πυλαρινός αναφέρει ότι ο Φωστιέρης «παρακολουθεί στο έργο του την ανθρώπινη αγωνία από τους Προσωκρατικούς ήδη μέχρι και τις μέρες μας… Η ποίησή του δημιουργεί έντονο προβληματισμό, επιτείνει την ανησυχία, όταν ο αναγνώστης του αρχίζει να συλλαμβάνει πού οδηγεί η ματαιοπονία και η ματαιοδοξία, η ολβιότητα της στιγμής… Με λεξιλόγιο, το οποίο καλύπτει όλα τα στρώματα της ελληνικής γλώσσας, από την αρχαιότητα έως την κοινή ελληνική των ημερών μας, λέξεις αμφίσημες και πολυπεριεκτικές, με συνδυασμούς και συντάξεις που ομορφαίνουν τον ποιητικό λόγο, με αφάνταστη ποικιλία σχημάτων του λόγου… κατορθώνει να προσελκύει τον αναγνώστη του, χάρη σε μια αφοπλιστική απλότητα στην οποία, παρά ταύτα, δεν αναγνωρίζεται το παραμικρό ίχνος απλούστευσης».

Η δημιουργία των πέντε δεκαετιών που πέρασαν από το ντεμπούτο του, συγκεντρώθηκε από τον ποιητή το 2021 σε ένα τεύχος Απάντων.

Ο Σπύρος Κοκκινάκης (γ.1954) κατέχει, με τη σειρά του, έναν καλά προσδιορισμένο ρόλο στην ελληνική λογοτεχνία. Ο Θανάσης Θ. Νίαρχος, γνωστός ποιητής ο ίδιος, παρατηρεί για τον συνάδελφό του: «Σημειώνω το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στην έκδοση των ποιητικών βιβλίων του Σπύρου Κοκκινάκη και διακρίνω τόσο την πολυθεματική του όσο και τον ποιητικό του προβληματισμό να μην αποκλίνουν πάρα ελάχιστα ανάμεσά τους, πράγμα που σημαίνει ότι σε αντίθεση με τις περιπέτειες της ζωής, η περιπέτεια της ποίησης, όσο φαντασμαγορική ή ασκητική κι αν είναι, δεν έχει ως τελικό της στόχο παρά να αναδείξει το “ εν το παν” του Ηράκλειτου. Και σε αυτό το “ εν το παν” κατατείνει η ποίηση του Σπύρου Κοκκινάκη με τη πολυθεματική της, με την πολυχρωμία της, με τις αμφισημίες της, που άλλοτε την κάνουν να ακούγεται σαν ένα υπόκωφο παράπονο και άλλοτε σαν ένας βροντερός κεραυνός».

Τα 14 ποιητικά βιβλία που δημοσιεύθηκαν σε πάνω από τέσσερις δεκαετίες από το ντεμπούτο του, διέγειραν το ενδιαφέρον των κριτικών, με αποτέλεσμα έναν αριθμό μελετών αφιερωμένων στην ποιητική του τέχνη, που ξεπερνούν κατά πολύ ακόμη και τον αριθμό των ίδιων του των εκδόσεων.

Οι δημιουργίες των δύο Ελλήνων ποιητών του Ελληνο-ρουμανικού 4λόγου έχουν μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Και οι δύο έχουν ενεργή παρουσία στην αθηναϊκή λογοτεχνική σκηνή: ο Αντώνης Φωστιέρης ως εκδότης ποιητικών ανθολογιών και ο Σπύρος Κοκκινάκης ως δοκιμιογράφος.

Με πρωτοβουλία της ελληνικής πρεσβείας

Η πρωτοβουλία της έκδοσης ανήκει στην Πρεσβεία της Ελληνικής Δημοκρατίας στο Βουκουρέστι, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας, η οποία γιορτάζεται την 9η Φεβρουαρίου σε διεθνές επίπεδο από το 2018, ενώ από το 2019 και στη Ρουμανία (δυνάμει του Νόμου 204/2018, ο οποίος έχει υιοθετηθεί κατόπιν πρωτοβουλίας του βουλευτή Dragoș Gabriel Zisopol, προέδρου της Ένωσης Ελλήνων Ρουμανίας).

Στο προοίμιο της έκδοσης, η πρέσβυς της Ελλάδας στη Ρουμανία Σοφία Γραμματά χαιρετίζει -μεταξύ άλλων- τον «Ελληνο-ρουμανικό ποιητικό τετράλογο», αναφέροντας χαρακτηριστικά πως «μας δίνει την ευκαιρία να απολαύσουμε έργα τεσσάρων διακεκριμένων σύγχρονων ποιητών, δύο Ελλήνων, των κυρίων Σπύρου Κοκκινάκη και Αντώνη Φωστιέρη και δύο Ρουμάνων, της κυρίας Blandiana και του κυρίου Pop, σε ένα ζωγραφικό πίνακα, όπου τέσσερα διαφορετικά και στιβαρά πινέλα βουτούν σε όλα τα χρώματα των λέξεων της ελληνικής και της ρουμανικής γλώσσας».

«Η 9η Φεβρουαρίου», συνεχίζει η κ. Γραμματά, «επέτειος του θανάτου του εθνικού ποιητή της Ελλάδας Διονυσίου Σολωμού, είναι η ημέρα που, από το 2018, τιμάται διεθνώς η ελληνική γλώσσα. Μια γλώσσα που γράφεται επί τρισήμιση χιλιάδες χρόνια, με λυρισμό ή με δωρική λιτότητα, έχοντας παραγάγει έργα που έχουν αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στον παγκόσμιο και ειδικότερα τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Η ελληνική γλώσσα, ζωντανή και δυναμική, της αρχαιότητας των επών του Ομήρου, του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευρυπίδη, του Θουκυδίδη, των Ευαγγελίων, των βυζαντινών νομοθετημάτων, καλλιεργήθηκε περαιτέρω από τον Παπαδιαμάντη, τον Καζαντζάκη, τον Παλαμά, τον Καβάφη, τον Ρίτσο και τους δύο Έλληνες ποιητές που τιμήθηκαν με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, τον Σεφέρη και τον Ελύτη. Είναι η γλώσσα, τις ψηφίδες της οποίας τοποθετούν σοφά για το μωσαϊκό των ποιημάτων τους ο Αντώνης Φωστιέρης και ο Σπύρος Κοκκινάκης».

Το έργο έγινε σε συνεργασία με τον Τομέα Νεοελληνικών Σπουδών του Τμήματος Ρομανικών Γλωσσών και Λογοτεχνιών, Κλασικής Φιλολογίας και Νεοελληνικών Σπουδών της Σχολής Ξενών Γλωσσών και Λογοτεχνιών του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου. Ο Τομέας Νεοελληνικών Σπουδών διευθύνεται από τον κύριο καθηγητή, διδάκτορα habilitatus Τούντορ Ντίνου, συγγραφέα έργων αναφοράς (σ.σ. όπως οι τρεις τόμοι του Βουκουρεστίου των Φαναριωτών), αλλά και μεταφράσεων έργων σπουδαίων ποιητών. Τη μετάφραση από ρουμανικά στα ελληνικά της υποψήφιας διδάκτορος Edith-Adriana Uncu επιμελήθηκε ο Μιχάλης Παππάς.

Η έκδοση έγινε με την ευγενική χορηγία του Ελληνο-ρουμανικού Διμερούς Εμπορικού Επιμελητηρίου.

ΑΠΕ-ΜΠΕ