«You speak Greek»: Το βιβλίο που αποδεικνύει το μεγαλείο των Ελληνικών

Το You Speak Greek, You Just Don’t Know It, το βιβλίο που υπογράφει η Άννυ Στεφανίδου, δεν είναι ένα επιστημονικό λεξικό. Είναι μια επιλογή περίπου 6.000 ελληνικών από περισσότερες από 40.000 λέξεις που χρησιμοποιούνται σήμερα στην αγγλική γλώσσα και, μέσω αυτής παγκοσμίως.

Λίγα λόγια για το βιβλίο:

Κάθε γλώσσα καθρεφτίζει το λαό που τη δημιούργησε. Και η δική μας γλώσσα κρύβει μεγαλείο. Στη δομή της, στον πλούτο του λεξιλογίου, στη σχέση ανάμεσα στη λέξη και στο νόημα… Σ’ αυτόν τον τόπο πρώτα δημιουργήσαμε τις έννοιες «δημοκρατία», «φιλοσοφία», «λογική» και μετά φτιάξαμε λέξεις να τις περιγράψουμε. Και αυτές τις λέξεις τις ταξιδέψαμε και τις δωρίσαμε σε όλο τον κόσμο. Χιλιάδες τέτοια δώρα κάναμε και τα ξετρυπώνουμε αδιάκοπα, σε αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά λεξικά…

Μιλάμε μια απ’ τις σπουδαιότερες και αρτιότερες γλώσσες στον κόσμο. Η ελληνική γλώσσα μαζί με την κινεζική είναι οι μόνες με συνεχή παρουσία στον ίδιο τόπο, που μιλιούνται από τον ίδιο λαό εδώ και 4.000 χρόνια. Είναι μία από τις αρχαιότερες και ταυτόχρονα μια απ’ τις δυσκολότερες. Ο ξένος θα πει «It’s all Greek to me». Στην πραγματικότητα it is all Greek! Όπως έμαθα κάνοντας την έρευνα γι’ αυτό το βιβλίο 1 στις 4 λέξεις που μιλάει ο αγγλόφωνος είναι ελληνική.

Η ιδέα καθώς και ο τίτλος «You Speak Greek You Just Don’t Know It» ήρθε ένα καλοκαίρι, στους Λειψούς μαζί με τον Περικλή Πηλείδη. Ρωτώντας αγγλόφωνους τουρίστες στην παρέα, πώς τους φαίνεται η Ελλάδα, ακούγαμε μέσα στις κλασικές απαντήσεις περί θάλασσας και ήλιου, ένα σχόλιο για τη δυσκολία της γλώσσας. Αυθόρμητα δίναμε την πληρωμένη απάντηση «μιλάτε ελληνικά και δεν το ξέρετε!», με παραδείγματα: «ήρθατε με αεροπλάνο – airplane, μιλάτε στο τηλέφωνο – telephone, βγάλατε φωτογραφία – photograph… Χρησιμοποιείτε ελληνικές λέξεις!». Έτσι προέκυψε η σκέψη της καταγραφής αυτών των λέξεων και μάλιστα σε 3 στήλες:

• 1η στήλη: η αγγλική λέξη που προέρχεται από τα ελληνικά
• 2η στήλη: η ελληνική λέξη με λατινικούς χαρακτήρες για να αποδίδει τον ήχο
• της ελληνικής και να μπορούν να τη διαβάσουν οι αγγλόφωνοι φίλοι
• 3η στήλη: η ελληνική λέξη.

Η παρουσίαση των λέξεων γίνεται αρχικά αλφαβητικά και στο 2ο μέρος του βιβλίου θεματικά. Διάλεξα κάποιες βασικές χαρακτηριστικές κατηγορίες: αρχιτεκτονική, λογοτεχνία, φυσική, χημεία, ιατρική, θέατρο, μουσική, βοτανική, ζωολογία, θεολογία, επιστήμες, πολιτική, μονάδες μέτρησης, αριθμούς.

Για την παρουσίαση π.χ. των ελληνικών λέξεων στην ανατομία χρησιμοποίησα φωτογραφίες αρχαίων αγαλμάτων πάνω στα οποία εμφανίζονται οι λέξεις που περιγράφουν μέρη / όργανα του σώματος.

Στο τέλος παρουσιάζονται ελληνικά προθέματα και καταλήξεις απ’ όπου προκύπτουν χιλιάδες σύνθετες λέξεις στην αγγλική γλώσσα (π.χ. από τη «γωνία» προκύπτει το αγγλικό πρόθεμα «gonio-» που δημιουργεί τη λέξη goniometer).

Περίπου το 25% του αγγλικού λεξιλογίου αποτελείται από ελληνικές λέξεις ή λέξεις με ελληνική ρίζα, προθέματα και καταλήξεις. Στην επιστημονική ορολογία το ποσοστό αμιγώς ελληνικών λέξεων ή λέξεων που είναι ελληνικές ως προς το πρώτο ή δεύτερο συνθετικό αυξάνεται κατά πολύ. Στη βοτανική και τη ζωολογία είναι πάνω από 50% ενώ στην ιατρική φτάνει το 60% και παραπάνω.

Αλλά δεν είναι μόνο ο αριθμός των λέξεων. Είναι το ειδικό βάρος που έχουν οι λέξεις που προσέφεραν οι Έλληνες στους αγγλόφωνους. Όλες οι γλώσσες δανείζονται στοιχεία από άλλες γλώσσες αλλά το δανεικό σε εμάς «sandwich» ή «fast food» δεν έχει την ίδια βαρύτητα με λέξεις όπως «theatre», «music», «logic», «philosophy», «democracy», «history», «dialogue»…

Stentorian voice δεν είναι απλά η δυνατή φωνή – είναι η φωνή του Στέντορα, του άντρα του οποίου η φωνή στον Τρωικό Πόλεμο ήταν, κατά τον Όμηρο, τόσο δυνατή όσο οι φωνές 50 ανδρών μαζί.
Mentor δεν είναι απλά ο σύμβουλος, ο δάσκαλος – ο Μέντορας είναι ο καλός φίλος του Οδυσσέα στον οποίο εμπιστεύτηκε την εκπαίδευση του γιου του Τηλέμαχου. Laconic δεν είναι απλά μια λέξη για το «σύντομος» – περιγράφει το σπαρτιάτικο τρόπο ζωής, τη φιλοσοφία στη Λακωνία.

Το βιβλίο ξεκίνησε με στόχο τους αγγλόφωνους φίλους αλλά μπορεί να αποδειχθεί εξίσου ενδιαφέρον και για τους Έλληνες όπως ήταν για μένα.

Πολλές φορές ένιωσα ξάφνιασμα ή και συγκίνηση μπροστά σε λέξεις που ανακάλυπτα ότι χρησιμοποιούνται στα αγγλικά -και όχι μόνο- και είναι ελληνικής προέλευσης, π.χ.:

Police από την ελληνική «πόλις – πολιτεία»

Box από την ελληνική «πύξος» = το δέντρο πύξος και το ξύλο του

Chair από την ελληνική «καθέδρα»

Cinema από την ελληνική «κίνημα»

Idiot από την ελληνική «ιδιώτης» = αυτός που δεν ενδιαφέρεται να συμμετέχει στα κοινά, ζει βίο ιδιωτικό άρα βλάκας, ανόητος

Paper από την ελληνική «πάπυρος» = φυτό που ο φλοιός του χρησιμοποιούνταν για γραφή σαν χαρτί

Ψάχνοντας ανακάλυψα καιι κάποιες ενδιαφέρουσες διαδρομές λέξεων στις διάφορες γλώσσες που μου έκαναν εντύπωση κι έχουν πλάκα, όπως:

• Η ελληνική λέξη «Κυριακόν (δώμα)» = ο οίκος του Κυρίου έδωσε στα αγγλικά τη λέξη «Church». Από την ίδια λέξη προκύπτει και η λέξη «Kirche» = εκκλησία στα Γερμανικά, ενώ η ελληνική λέξη «εκκλησία» δημιούργησε τη γαλλική «eglise» και την ισπανική «iglesia».

• Η ελληνική λέξη «αποθήκη» έδωσε τη λέξη «Apotheke» = φαρμακείο στα γερμανικά, τη λέξη «apothecary» = φαρμακοποιός στα αγγλικά και τη λέξη «boutique» = το κατάστημα, η μπουτίκ στα γαλλικά…

Το You Speak Greek, You Just Don’t Know It δεν είναι ένα επιστημονικό λεξικό. Είναι μια επιλογή περίπου 6.000 ελληνικών από περισσότερες από 40.000 λέξεις που χρησιμοποιούνται σήμερα στην αγγλική γλώσσα και, μέσω αυτής παγκοσμίως. Είναι μια προσπάθεια να αποδειχθεί η διαχρονικότητα και η σπουδαιότητα της γλώσσας μας, με έναν τρόπο όσο γίνεται πιο περιεκτικό και μαζί απλό.

Το βιβλίο κυκλοφορεί σήμερα στην 4η ανανεωμένη έκδοσή του.
Θα το βρείτε στα βιβλιοπωλεία IANOS και στο www.ianos.gr
https://www.ianos.gr/you-speak-greek-you-just-dont-know-it-0242333

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ & ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ:

Το δούλεψα, παίρνοντας αγκαλιά αγγλικά, αγγλοελληνικά και ελληνικά λεξικά και «σαρώνοντάς» τα αλφαβητικά ένα προς ένα. Ενδεικτικά αναφέρω τα Reader’s Digest Universal Dictionary, το Longmans English Larousse, το Funk & Wagnalls Standard Dictionary of the English Language, International Edition. Κατέγραφα τις λέξεις ελληνικής προέλευσης, διασταυρώνοντάς τις από λεξικό σε λεξικό, από το διαδίκτυο, και κυρίως από λεξικά αρχαίων ελληνικών που εκτός από ερμηνευτικά, καταγράφουν ελληνικές λέξεις σε αρχαία κείμενα διαφόρων περιόδων, όπως το Λεξικόν Ελληνικόν, Μ. Κωνσταντινίδου. Συμβουλεύτηκα και επιστημονικές έρευνες Ελλήνων που έχουν ασχοληθεί διεξοδικά με το θέμα όπως το ΕΛΛΗΝ ΛΟΓΟΣ Πώς η Ελληνική Γονιμοποίησε τον Παγκόσμιο Λόγο, της κ. Άννας Τζιροπούλου Ευσταθίου και το οι Ελληνικές Λέξεις στην Αγγλική Γλώσσα του κ. Αριστείδη Κωνσταντινίδη.

Το δυσκολότερο κομμάτι, δεν ήταν να βρω τη λέξη, ήταν η απόδοσή της με μία ελληνική. Δεν ήταν πάντα εύκολο. Η γλώσσα έχει ζωή και αλλάζει με το χρόνο, τη χρήση και το λαό που τη μιλάει. Πολλές φορές βρήκα την ελληνική λέξη που δημιούργησε μία αγγλική να έχει διαφορετική σημασία. Εμένα ο στόχος μου, δεν ήταν να δημιουργήσω ένα αγγλοελληνικό ερμηνευτικό λεξικό. Ήθελα να δείξω πόσο κάθε αγγλική λέξη μοιάζει με την αντίστοιχη ελληνική από την οποία προέρχεται. Έτσι, για παράδειγμα, στάθηκα πολλή ώρα στη λέξη «empathy» που μπορεί να προέρχεται μεν από τη λέξη «εμπάθεια» ωστόσο το νόημά της σήμερα στα ελληνικά είναι κάθε άλλο παρά εμπάθεια – αποδίδεται περισσότερο με τη λέξη «συμπάθεια» ή ακόμα καλύτερα «ενσυναίσθηση». Βρήκα έτσι έναν τρόπο λειτουργίας του βιβλίου: να καταγράφω πρώτα την ελληνική λέξη «προέλευση» και δίπλα την ελληνική λέξη «ερμηνεία, σημερινή χρήση».

Άννυ Στεφανίδου