«Βλαχιανά»: Ο ξεχασμένος ιστορικός οικισμός δίπλα στο Ηράκλειο!

Της Εύας Καπελλάκη-Κοντού

Καλοκαίρι πια, ο ήλιος πανηγυρίζει στα καθημερινά ταξίδια του στο άρμα του Φαέθωνα αγκαλιάζοντας με πολλή θέρμη το στερέωμα. Είναι πολύ δύσκολο να σκεφτείς να κάνεις μια εκδρομή καταγραφής και εξερεύνησης του Κρητικού τοπίου, πολύ περισσότερο να συναντήσεις ανθρώπους, να μιλήσεις και να περιηγηθείς τόπους ξεχασμένους από την πολιτεία είτε λόγω άγνοιας, είτε λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος.

Και στις δύο περιπτώσεις η σημαντικότητα του τόπου δεν επηρεάζεται διόλου!

Ξεναγός και συνοδοιπόρος σε τούτο το οδοιπορικό ο αεικίνητος, πολυπράγμων αγιογράφος π. Αρσένιος Προκοπάκης. Η πρόσκληση τηλεφωνική λακωνικά διατυπωμένη: «Σε περιμένω στην Αυγενική και πάμε στον όμορφο προορισμό μας». Δεν χρειαζόταν περισσότερες εξηγήσεις και ούτε που κατάλαβα πώς βρέθηκα στην Αυγενική, ίσως η λαχτάρα μου να δω τον τόπο αυτό για τον οποίο μου μίλησε ο π. Αρσένιος, θα έλεγα με αύρα μυστηρίου στην εκφορά του λόγου.

Φιδίσιος επαρχιακός δρόμος προς τα Κεράσια λίγο πριν τον οικισμό ανηφορίζοντας, μια στροφή στ’ αριστερά και φτάσαμε! Τόσο κοντά και τόσο μακριά σαν ο νους και η θέληση μακριά θέλει να μείνει…

Η κα Αφροδίτη μας περίμενε καλωσορίζοντάς μας μ’ ένα ζεστό χαμόγελο.

Εικαστικός αλλά περισσότερο από εικαστικός λάτρης της ιστορίας και της διατήρησής της με απόλυτο σεβασμό. Τρισεύγενη, ακροπατώντας με το λόγο της θίγει την συνείδηση όλων ημών για τα κακώς κείμενα. Απλά τα θέτει μπρος στη θέα των ματιών μας εξιστορώντας την πορεία τους αλλά και την εγκατάλειψη δίχως συγκίνηση περισσή, από την πολιτεία!

Μιλώντας φτάσαμε στον Ι.Ν. του Μ. Αρχάγγελου και π. Αρσένιος άρχισε την αφήγηση, πως… «Ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου βρίσκεται στο έρημο χωριό Βλαχιανά Μαλεβιζίου κοντά στην Αυγενική, δηλαδή εδώ που βρισκόμαστε τώρα. Είναι δίκλιτος ναός αφιερωμένος στο Μιχαήλ Αρχάγγελο και στο Άγιο Πνεύμα. Η αρχιτεκτονική του μορφή είναι αποτέλεσμα επέκτασης προς τα δυτικά ενός μονόχωρου ναού, πιθανόν του 13ου αιώνα, και της προσθήκης στα νότια ενός ισομήκους κλίτους, το οποίο τοιχογραφήθηκε το 1447 με δαπάνες του ιερέα Μιχαήλ Μαρμαρά. Ο ναός φέρει διακοσμήσεις στο εξωτερικό μέρος της εισόδου κι ένα ιδιαίτερα περίτεχνο παράθυρο στην πίσω μεριά.

Οι τοιχογραφίες, πολύ καλής ποιότητας, διακρίνονται για την πραγματιστική και εκλεπτυσμένη απόδοση. Ανήκουν σε μια κοινή ομάδα σημαντικών μνημείων της Κρήτης της ύστερης Παλαιολόγειας περιόδου. Οι μορφές είναι κομψές, ραδινές και ανάλαφρες, τα φώτα μαλακά, όπως και οι χρωματικές μεταβάσεις. Τα πρόσωπα έχουν μια κλασική και φωτεινή ομορφιά, ενώ οι συνθέσεις είναι πολυπρόσωπες. Η πραγματική διάθεση στην απόδοση της πτυχολογίας και της υφής των υφασμάτων, οφείλονται μάλλον σε επιδράσεις της δυτικής τέχνης.

Το εικονογραφικό πρόγραμμα περιλαμβάνει σκηνές από τον χριστολογικό κύκλο, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει η παράσταση του Χριστού μπροστά στους αρχιερείς, και τον κύκλο του Μιχαήλ Αρχαγγέλου με πέντε σκηνές στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η σπάνια απεικόνιση, μοναδική στην Κρήτη, της κατατρόπωσης των 185.000 Ασσυρίων από Άγγελο Κυρίου. Ιδιαίτερης μνείας χρήζουν η απεικόνιση του προφήτη Ηλία στην έρημο, τρεφόμενου από κοράκι, στο μέτωπο της κεντρικής κολόνας, και η σπάνια σύνθεση με την απεικόνιση του ύμνου του εσπερινού των Χριστουγέννων «Τι σοι προσενέγκωμεν Χριστέ…» στο δυτικό τοίχο.

Στο προαύλιο του ναού υπάρχει ο τάφος του ιδρυτή του οικισμού, Γεωργίου Βλάχου, ο οποίος υπήρξε αγωνιστής στο πλευρό του Δασκαλογιάννη.

Επιπρόσθετα, αξίζει να σημειωθεί όπως αναφέρει η προφορική παράδοση, εδώ αγιογράφησε και ο Δομίνικος Θεοτόκοπουλος (El Greco)».

Το τοπίο επιβλητικό, η ματιά αχόρταγη το αγκαλιάζει ως τα ουράνια για να συνοδέψει τις κορυφές των αιωνόβιων δέντρων. Την κατάνυξη πλαισιώνει η θλίψη κι ένα μεγάλο «γιατί;»! Γιατί οι ιθύνοντες δεν ενδιαφέρονται γι αυτόν τον άγιο τόπο με την ιστορία αιώνων! Γιατί δεν δημιουργούν μια κοιτίδα πολιτισμού και αναγέννησης του ιστορικού οικισμού; Τι περιμένουν; 

Κοντά στον Ιερό Ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ είναι το Αρχοντικό «Δασκαλογιάννης 1770» εις θύμηση του μεγάλου Κρητικού επαναστάτη ο οποίος είχε τραγικό τέλος στο βωμό της λευτεριάς μας! 

Θα μπορούσαν οι μαθητές των σχολείων να επισκέπτονται τον τόπο αυτό για να μάθουν την τοπική ιστορία. Είναι πλέον καθήκον του κάθε δασκάλου εκπαιδευτικού να αφιερώνει λίγο χρόνο για να γνωρίσει μέσω κειμένων την ιστορία αυτού του τόπου, στους μαθητές του! Η έλλειψη αυτής της διδακτικής ενότητας στα σχολεία οδηγεί στην εγκατάλειψη της ίδιας της ιστορίας και του τόπου!

Τώρα θέλησα να δω το αρχοντικό για να καταγράψω πτυχές της παράδοσης και της ιστορικής αποτύπωσης. Η κα Αφροδίτη, πάντα με το χαμόγελο, μας ξεναγεί στα δωμάτια τα οποία έχει επιμεληθεί και ανακαινίσει η ίδια με την οικογένειά της κάνοντας πολλές θυσίες για να ολοκληρώσει την ανακαίνιση του αρχοντικού, στο οποίο μπορεί όποιος θέλει να μείνει για τις διακοπές του. 

Η οικογένεια της κας Αφροδίτης πρόσθεσε τον περίτεχνο χώρο γευσιγνωσίας με θέα το Ηράκλειο, την νήσο Ντία αγκαλιάζοντας όλο το Μαλεβίζι με τους αμπελώνες του και τους ελαιώνες. Η θέα με χρώματα, εικόνες, γεύσεις κι αρώματα σε μια μέθεξη βυθίζουν τον επισκέπτη. 

Θεέ μου δος μου άλλα δυο μάτια να γεύομαι και να ονειρεύομαι την ομορφιά του τόπου και την άλλης εποχής ευγένεια των ανθρώπων!

Τις σκέψεις μου διέκοψε ο Γιώργος, ο γιος της κας Αφροδίτης, για να μου αφηγηθεί την ιστορία του τόπου…

«Δημιουργός του οικισμού» μου είπε, «είναι ο Γεώργιος ο “Βλάχος”, πρωτοκαπετάνιος του Δασκαλογιάννη. Το πραγματικό όνομα του Δασκαλογιάννη ήταν Ιωάννης Βλάχος, γιατί ο παππούς του έζησε και έκανε περιουσία στη Μολδοβλαχία. Ο οικισμός «Βλαχιανά» βρίσκεται βορειοδυτικά του Ψηλορείτη πάνω από το χωριό Αυγενική και σε υψόμετρο 500 μέτρων.

Ο οικισμός αναφέρεται ως “Βλαχιανά” για πρώτη φορά στην απογραφή του 1881. Τα Βλαχιανά μαζί με την Κερασιά ανήκαν στο Δήμο Άγιος Μύρωνας. Χριστιανοί κάτοικοι -241. Στα θαλάσσια ταξίδια του ο Δασκαλογιάννης στρατολογεί Σφακιανούς Έλληνες από τη Βλαχία και ξεκινά την επανάστασή του κατά των Τούρκων στις 25 Μαρτίου 1770 στα Σφακιά. Μετά από μια άνιση και αδυσώπητη μάχη παραδίδεται με τη θέλησή του στους Τούρκους. Συλλαμβάνεται και γδέρνεται ζωντανός στο “Μεϊντάνι” του Ηρακλείου Κρήτης. 

Ογδόντα δύο ηγέτες της επανάστασης – ανάμεσά τους και ο Γιώργος ο Βλάχος μαζί με τον αδελφό του Νίκο – φυλακίζονται στο φρικτό Κούλε (βενετσιάνικο φρούριο). Δέκα χρόνια μετά, την παραμονή των Χριστουγέννων, επιχειρούν να αποδράσουν. Σαράντα ένας από τους ογδόντα δύο κρατούμενους το καταφέρνουν, πηδώντας από τα παράθυρα του φρουρίου. Βρίσκουν καταφύγιο στο βουνό του Ψηλορείτη. Ένας από αυτούς ήταν ο Γεώργιος ο Βλάχος. Οι υπόλοιποι σκοτώθηκαν στις αιχμηρές άκρες των βράχων του κάστρου. 

Ο Γεώργιος ο Βλάχος και ο αδελφός του Νίκος βρίσκουν κατοικία σε ένα μέρος πάνω από το χωριό Αυγενική και ιδρύουν τα Βλαχιανά, δίνοντας αυτό το όνομα για να μην ξεχάσουν ποτέ τη γενέτειρά τους Μολδοβλαχία (Ρουμανία). Στα Βλαχιανά υπάρχει η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, που μόλις επισκεφτήκατε, η οποία ιδρύθηκε από τον ιερέα Μιχαήλ Μαρμαρά το 1448 και μια παλιά βρύση που χτίστηκε από τον βυζαντινό στρατηγό Νικηφόρο Φωκά. 

Το αρχοντικό Δασκαλογιάννης βρίσκεται στα Βλαχιανά και είναι η παλαιότερη κατοικία της. Πραγματικά νιώθεις σαν να ζεις 200 χρόνια στο παρελθόν…»!

Αυτή ακριβώς είναι η αίσθηση που σου αφήνει η επίσκεψη στα Βλαχιανά, νομίζεις ότι περιδιαβαίνεις μέσα από την νοερή μηχανή του χρόνου την ιστορία και τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν σε τούτη εδώ την άκρη της Κρητικής γης!

Ας ευαισθητοποιηθούν οι τοπικές αρχές και ας δουν με θέρμη τον ερειπωμένο οικισμό κι ας τον αναβιώσουν δίνοντάς τον ολάκερο στη νέα γενιά!!