Πολιτισμοί και τόποι μνήμης: ψηφιακά ταξίδια στο χρόνο σε πολιτισμικά σταυροδρόμια

Το έργο CuRe − Cultures and Remembrances. Virtual time travels to the encounters of people from the 13th to 20th centuries. The Cretan experience είναι ένα τριετές ερευνητικό πρόγραμμα, που υλοποιείται στο πλαίσιο της Δράσης «Διμερής και πολυμερής Ε&Τ Συνεργασία Ελλάδας-Γερμανίας».

Συνεργαζόμενοι φορείς είναι τα Ινστιτούτα Πληροφορικής και Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, Τμήμα Γλώσσας, Λογοτεχνίας και Μέσων ΙΙ (SLM II) και το Πανεπιστήμιο του Μονάχου, Ινστιτούτο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών, η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών (EKIM) και η εταιρεία πληροφορικής NovelΤech.

Η διαδικτυακή παρουσίαση του έργου, που διοργανώνει το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης σε συνεργασία με τους φορείς που συμμετέχουν, θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 12 Μαΐου 2021, ώρα 19.00΄ μέσω της πλατφόρμας zoom (https://zoom.us/j/94132314791) με ελεύθερη συμμετοχή του κοινού.

Την εκδήλωση θα συντονίσει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Αλέξης Καλοκαιρινός, Πρόεδρος της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών και θα μιλήσουν για το έργο οι:

Ιωσήφ Κληρονόμος, Μέλος του Εργαστηρίου Αλληλεπίδρασης Ανθρώπου – Υπολογιστή, Ινστιτούτο Πληροφορικής ΙΤΕ- Ulrich Moennig, Καθηγητής Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αμβούργου
Μάρκος Γιαννούλης, επιστημονικός συνεργάτης, Πανεπιστήμιο Μονάχου- Melis Cankara, επιστημονική συνεργάτις, Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών ΙΤΕ
Αθανάσιος Αναστασιάδης, επιστημονικός συνεργάτης, Πανεπιστήμιο Αμβούργου- Γιώργος Μαθιουδάκης, μηχανικός λογισμικού, Ινστιτούτο Πληροφορικής ΙΤΕ
Ευθύμιος Συντυχάκης, μηχανικός λογισμικού, NovelΤech
Μαριλίζα Μητσού, Καθηγήτρια Νεοελληνικών Σπουδών , Πανεπιστήμιο Μονάχου

Αντικείμενο του έργου CuRe είναι η μελέτη και η ανάδειξη τόπων πολιτισμικής μνήμης από τρεις περιόδους της νεότερης Κρητικής ιστορίας: τη Βενετοκρατία (13ος-17ος αι.), την Οθωμανική περίοδο (17ος-19ος αι.) και την Κατοχή (1941-1944/1945). Σκοπός του έργου είναι η διαμόρφωση σύγχρονων εργαλείων γνώσης και πληροφόρησης για Έλληνες και ξένους επισκέπτες της Κρήτης. Στους χρήστες του προγράμματος προτείνονται συγκεκριμένες πολιτιστικές διαδρομές (φυσικής ή εικονικής και πολυμεσικής) επίσκεψης των μνημονικών τόπων μέσω ενός ψηφιακού αποθετηρίου (https://explore.cure-project.gr/) και μιας καινοτόμου εφαρμογής για ταμπλέτες και κινητά τηλέφωνα, που εντοπίζει τη θέση του επισκέπτη και του παρέχει πληροφορίες για μνημονικούς τόπους, κτίρια και μνημεία των τριών ιστορικών περιόδων, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία της μεικτής (επαυξημένης και εικονικής) πραγματικότητας.

Η Κρήτη αποτελεί ιδανικό παράδειγμα πολυπολιτισμικής ταυτότητας στον ευρωπαϊκό χώρο: πλούσιας και μακραίωνης πολιτισμικής ιστορίας, πολλαπλής και διαχρονικής συλλογικής μνήμης. Λόγω της γεωγραφικής θέσης και της γεωπολιτικής σημασίας του νησιού, βρέθηκε τα νεότερα χρόνια στο επίκεντρο πολέμων, πολιορκιών, κατακτήσεων, συγκρούσεων, ανταγωνισμών, καταστροφών και, ταυτόχρονα, διασταύρωσης, ώσμωσης και συνύπαρξης διαφορετικών πολιτισμών και πολιτισμικών προϊόντων, γλωσσών, θρησκειών, δογμάτων και ιδεολογιών. Έγινε χωνευτήρι καλλιτεχνικών, διανοητικών και ιδεολογικών τάσεων μεταξύ Ανατολής και Δύσης, τόπος ανάπτυξης τεχνών και τεχνικών.

Αυτή η (συχνά αρμονική) συμβίωση, ο διάλογος, η ανταλλαγή και η (συχνά βίαιη) αναμέτρηση πολιτισμικών εμπειριών και προβολών έχουν αποτυπωθεί ανάγλυφα σε πόλεις, οχυρωματικά έργα, δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, εκκλησίες, μοναστήρια και τζαμιά, εικόνες, τοιχογραφίες, επιγραφές και οικόσημα, υδραγωγεία, κρήνες και λουτρά, αντικείμενα τέχνης και καθημερινότητας, νομίσματα, χάρτες και φωτογραφίες της Κρήτης, καθώς και σε ποικίλα κείμενα, ιστορικά, γεωγραφικά, περιηγητικά, λογοτεχνικά, μαρτυρίες, αυτοβιογραφίες, εφημερίδες και προπαγανδιστικά έντυπα.

Στο ερευνητικό πρόγραμμα CuRe τα υλικά αυτά τεκμήρια αποτελούν την αφετηρία αλλά και το μέσο των θεματικών ξεναγήσεων: καταγράφονται ψηφιακά, συνομιλούν και σχολιάζονται σε ψηφιακές αφηγήσεις, καθοδηγούν και συνοδεύουν τον χρήστη στις διαδρομές του ανά την Κρήτη, αλλά μπορούν να αξιοποιηθούν και από μακριά. Όπως είναι αναμενόμενο, σε αυτή την πρώτη πειραματική φάση, οι προτεινόμενες διαδρομές δεν καλύπτουν όλη την έκταση ούτε όλους τους μνημονικούς τόπους του νησιού. Προς το παρόν ερευνώνται και αξιοποιούνται αποκλειστικά οι πόλεις και τα περίχωρα του Ηρακλείου και του Ρεθύμνου, το Αμάρι και ο Άγιος Βασίλειος, και η διαδρομή νότια του Ηρακλείου ως το Τυμπάκι και την Αγία Γαλήνη, περνώντας από τις Αρχάνες και με επιστροφή μέσω Βενεράτου. Ειδικά για την οθωμανική περίοδο, η διαδρομή του Εβλιά Τσελεμπή καλύπτει και την πόλη των Χανίων. Αφετηρία της πρώτης διαδρομής του Ηρακλείου και πρώτος σταθμός των περιηγήσεων και των διαδρομών, φυσικών και εικονικών, είναι το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης με τις μόνιμες συλλογές του, οι οποίες καλύπτουν και τις τρεις ιστορικές περιόδους.

Το CuRe υπηρετεί ερευνητικές και διδακτικές ανάγκες, συμβάλλει στην καλλιέργεια της γνώσης και την ευαισθητοποίηση των χρηστών σε θέματα πολιτισμικής μνήμης, προάγοντας ταυτόχρονα την έλλογη αξιοποίηση του βιώσιμου τουρισμού και την τεχνολογική καινοτομία. Το πρόγραμμα είναι ένα καλό παράδειγμα συνεργασίας θεωρητικών και εφαρμοσμένων επιστημών ιστορίας, αρχαιολογίας, φιλολογίας, μουσειολογίας και πληροφορικής. Συμβάλλει στη μεταφορά κεκτημένης γνώσης από τις Βυζαντινές, Οθωμανικές και Νεοελληνικές Σπουδές στην πολιτισμική εμπειρία μέσω της τεχνολογίας, στην καλλιέργεια ενός πολυμερούς πολιτισμού μνήμης, καθώς και στην προσέλκυση επισκεπτών σε περιοχές με μικρή τουριστική κίνηση.